Kimya Çiftçi Dumlu: Metrodaki Kemancı Joshua Bell Deneyi ve Bağlam Etkisi

Sosyal bir varlık olarak bireylerin en ihtiyaç duyduğu şeylerden bir tanesi hak ettiği değeri ve saygıyı ailesinden, çevresinden ve toplumdan görebilmektir. Fakat bu her zaman kolay olmamaktadır. Bunu sizlere Washington metro istasyonunda yapılan sosyal deney ile anlatmak ve çözüm yolları önerilerde bulunacağım.

***

Peki Washington metro istasyonundaki deney nedir?

Soğuk bir Ocak ayının sabahında, adamın biri Washington metro istasyonunda çöp bidonunun yanına dikilir ve önüne kemanının kılıfını sererek keman çalmaya başlar. 45 dakika boyunca birbirinden güzel 6 klasik eser çalar. Çoğu insanın işe gitmek için hareketlendiği bu yoğun saat süresince önünden 1100 kişi geçer. Bu insanların bir çoğu istasyonda keman çalındığından bile habersizdir, duymazlar. Duymak istemezler. Kemancı onlar için sadece bir hayalettir. Çalmaya başladıktan sadece 3 dakika sonra orta yaşlı bir adam müzisyenin çaldığını fark eder. Önce
yavaşlar, bir kaç saniyeliğine durur ve sonrasında hızlı adımlarla yürümeye başlar günlük işlerinden geri kalmasın diye. Bir kaç dakika sonra kemancı ilk bir dolarlık bahşişini alır; Bir bayan parayı kemancının önüne geçerken atmış ve hiç durmadan yoluna devam etmiştir. Birkaç dakika sonra birisi dinlemek için duvara yaslanır. Saatine bakar ve tekrar yürümeye başlar. Besbelli ki adam işine geç kalmıştır. Kemancıya en çok dikkat eden ise üç yaşında bir çocuktur. Annesi alelacele çekiştirirken kendisini, durup kemancıya bakar. Sonunda annesi kuvvetlice çekiştirir çocuğu ve çocuk sürekli arkasına bakarak yürümeye başlar. Bu olay diğer birçok çocuk tarafından tekrarlanır,
fakat istisnasız tüm ebeveynler çocuklarını yürümeye devam etmeye zorlar.

***

Kemancının 45 dakikalık gösterisi boyunca sadece 6 kişi durup bir süre dinler. 20 Kişi kendisine para verir, sonra
yine normal bir şekilde yürümeye devam eder. Bu gösterinin sonucunda 32 dolar toplar kemancı. Gösterisi bitip de etrafa sessizlik hakim olduğunda hiç kimse fark etmez bile. Kimse alkışlamaz ya da tanımaz. Kimse az önce dünyadaki yazılan eserler arasındaki en eşsiz 6 parçayı 3.5 milyon dolar değerindeki kemanıyla çalan bu kişinin dünyanın en yetenekli müzisyenlerinden Joshua Bell olduğunun farkına varmaz.

***

Konser biletleri ortalama 100 dolardan yok satan bu adam kendisini kimseye dinletememiştir. Normalde konserine aylar öncesinden 100 dolardan yok satan dünyaca ünlü müzisyen nasıl oluyorda metroda hiç kimse tarafından fark edilmiyor?

***

İşte bu tam olarak bilişsel psikolojide sıklıkla dile getirilen ilkelerden biri olan “Bağlam Etkisi”dir ve bu kavram, bireyin bir uyarana yönelik algılarının, çevresel faktörlerden etkilenmesine karşılık gelir. Bu açıdan bağlamın; algılayışımız, değerlendirmelerimiz ve gerçeklik anlayışımızın şekillenmesi üzerindeki etkisi çok önemlidir. Yukarıda alıntı yaptığım sosyal deney tam olarak bağlam etkisinin önemini gösteriyor. İnsanlar bir şekilde yeteneklerinin ve varoluşunu ortaya çıkarak bir ortamda bulunmuyorsa kimse onun değerinin ne kadar fazla olduğunun farkına varmıyor. Alındaki gibi dünyaca ünlü bir müzisyen ve iki farklı ortam. Aynı müzisyen konser salonunda keman çaldığı zaman ile metrajda Keman çaldığı arasında gözle görülür bir fark vardır.Aslında kişi aynıdır fakat ortam farklıdır. Bunun sebebi çok basit beynimiz ekonomik çalışma prensibine göre hareket ediyor. Kapitalizm ile beraber kişilerde fark edilmeden de olsa bu durum yaşanmaktadır. Mesela lüks bir markete gidiyorsunuz orda gördüğünüz bir ürünün pahalı olması sizi rahatsız etmez ve hatta o pahalı şeyi alma eğiliminde olursunuz ama bir de ucuzluk marketinde aynı ürünü pahalı bir şekilde gördüğünüz zaman ne gerek var diyerek o ürünü kalitesiz olarak nitelendirebiliriz. İşte beynimizde böyle çalışıyor, dünyaca ünlü müzisyenin ne işi var metro istasyonunda diyerek önem verilmemektedir.

***

Peki, müzisyenin düşüncesi nedir?

Muhtemelen beni önemsemediler, hak ettiğim değeri nasıl görmem diyerek insanlara karşı bir öfke duygusu hissetmektedir. Aslında önemli olanın durduğumuz yerin insanlar tarafından fark edilmemize ve hak ettiğimiz değeri görmeyi çok fazla etkilemektedir. Kapitalizm ile de düşünün aynı türden bir kumaşın üzerinde lüks bir etiket ile hiç tanınmamış bir etiket aynı kumaştan yapılan ürünün değerini belirlemektedir. Aslında arkadaki form ile orantılı olduğunu fark ediyoruz.

***

Peki sen hak ettiğin yerde misin? Sen kendini nerede konumlandırıyorsun?

Sen kendini nerede konumlandırıyorsan diğer insanların seni nasıl algıladığını belirliyor. Düşünün elinizdeki yüzdüğü onu bir mücevher müzesinde mi görseniz değerli gelir, yoksa bir hurdacıda mı görünce değerli gelir.Peki siz kendi hayatınıza baktığınız zaman hangi noktalar da bağlam etkisini değiştirebilirsin. Hangi işlerle daha yoğun uğraşıyorsun. Bazen insanlar detaylara çok fazla zaman ayırırlar ki etrafındaki insanlar onu küçük işlerin insanı olarak kodlar. Detaylarla uğraşırken asıl konudan mı uzaklaşıyorsunuz ve uğraştığınız şeyler sizin tam olarak yapabilirliğiniz olan kapasitenin karşılığımı bunu gözden geçirmelisiniz.

***

Bir de sosyal çevrenizi gözden geçirmek bağlam etkisini değiştirecektir. Bulunduğunuz ortam sürekli sizi eleştiriyor, hatalarınızı sürekli vurguluyor, sizin sürekli başarısız olduğunuz noktaları söylüyor asla başarılarınızı görmeyip yani sizi olumsuz yönde manipüle ediyorsa bulunduğunuz ortamdaki kişilerde sizin olduğunuzda da az görünmenize neden olacaktır. Böyle insanlarla bir arada olmak önce kişinin kendisine olan saygısını kaybetmesine neden olur. Çünkü bir süre sonra kendi küçük toplumunun manipüle eden insanlardan oluşuyorsa siz gerçeğin bu olduğuna
inanmaya başlarsınız. Buna dikkat edilmesi gerekir.Kimlerle iletişimde olduğunuz kimlerle arkadaş olduğunuz hem kendinize bakış açınızı hem de diğerlerinin size bakış açısını etkileyecektir.

***

Sahip olduğunuz değerler ve yeteneklerin bir mücevher gibi değerli olduğunun bilincinde olarak bu mücevheri ortaya çıkarırken düşünmek gerektiğini yoksa ortamın uygun olmamasından kaynaklı ne var ki bunda küçümseme eylemine denk gelebilirsiniz.Siz emeğinizin, çabanızın ve yeteneklerinizin kimler tarafından fark ediliyor olduğuna dikkat ederek ortaya çıkarmalısınız. Eğer hak ettiğiniz değeri göremediğinize inanıyorsanız tekrar tekrar bu hikayeyi okumalısınız.